Rèn luyện tư duy phản biện
Bạn cảm thấy mình như nạn nhân của một vấn đề quà đỗi “con người”: Chúng ta tin vào những thứ chúng ta muốn tin.
Mọi người thường tìm ra lý do khách quan khi mọi chuyện không được như ý thay vì tự kiểm điểm bản thân, hoặc tự thuyết phục rằng họ không thể tránh những sai lầm do mình tự gây ra.
Bản năng muốn làm hài lòng người khác của chúng ta cũng có nghĩa là chúng ta sẽ cố gắng tránh làm những thứ khiến họ cảm thấy tức giận hay buồn bã và chúng ta có thể tự thuyết phục mình giữ vững quan điểm kể cả khi nó không hợp lý.
Chúng ta không có máy thu hình gắn vào mắt. Não chúng ta chịu trách nhiệm xây dựng những ký ức, và do đó những ký ức không nhất thiết phải phản ánh thực tế. Thay vào đó, chúng bị ảnh hưởng bởi những đức tin và thiên kiến đã tồn tại từ trước, chính những yếu tố đó đã biến ký ức trở thành thực tế mà não chấp nhận.
Một con linh dương châu Phi khi nghe thấy tiếng động, ngay lập tức hệ thần kinh trung ương của nó nhận biết được những hiểm hoạ đang rình rập. Do đó, nó có thể trốn thoát ngay khi con sư tử xuất hiện.
Bộ não chúng ta cũng hoạt động tương tự như vậy để nhận biết sự việc và giải quyết sự việc có hiệu quả.
Nhưng chúng ta cùng lúc không thể có sự nhạy cảm tốt đối với mọi việc, cũng giống như việc chúng ta không thể thiết kế một sân gôn vừa là nơi lý tưởng để đua xe, vừa là nơi lý tưởng để đánh gôn.
Điều này lý giải sự căn bản của phương thức tư duy 6C. Nó cho phép bộ não chúng ta tối đa hoá sự nhạy cảm theo từng hướng, trong từng thời điểm. Đơn giản là chúng ta không thể tối đa hoá sự nhạy cảm theo mọi hướng cùng một lúc.
Tư duy tranh luận đối lập với tư duy đồng thuận.
Phương thức tư duy phương Tây được xây dựng 23 thế kỷ trước bởi ba nhà hiền triết Hy Lạp với nền tảng là sự tranh luận.
Socrates chú trọng đến phương thức tư duy biện chứng và tranh luận. Theo Plato ghi chép lại thì có đến 80% những cuộc đối thoại với sự góp mặt của Socrate không có được kết quả mang tính chất xây dựng. Socrate xem vai trò của ông đơn giản chỉ là việc chỉ ra xem điều gì là sai.
Ông muốn cụ thể hoá sự chính xác của những phạm trù như Công lý và Tình yêu thông qua những ứng dụng lệch lạc.
Plato lại cho rằng sự thật đích thực ẩn sau vẻ bên ngoài. Ông đưa ra kết luận dựa trên trắc nghiệm: trói một người vào đường hầm, và nhờ ngọn đuốc rọi từ ngoài vào, cái mà anh ta nhìn thấy duy nhất chính là cái bóng của mình phản chiếu ở cuối đường hầm. Plato sử dụng dẫn chứng này để chỉ ra rằng mọi người thực chất chỉ nhìn thất “mặt sau” của sự thật.
Aristotle dựa vào phương thức hệ thống hoá những trật tự logic bao hàm và không bao hàm sự việc: Dựa trên tiền lệ, chúng ta chia nhóm sự việc cùng với những định nghĩa, phân loại và nguyên tắc. Khi có sự việc xảy đến, chúng ta đưa nó vào nhóm thích hợp. Tuy nhiên thực tế lại có những sự việc vừa thuộc nhóm này, vừa thuộc nhóm khác, hoặc không thuộc nhóm nào cả.
Như vậy ta có thể nhân thấy phương thức tư duy phương Tây đặt trọng tâm vào cách định nghĩa trước sự việc và đưa ra những phân tích, xét đoán và tranh luận để chứng minh.
Đó và một phương thức tư duy hữu ích. Nhưng có một cách tư duy toàn diện khác dựa vào việc xem xét sự việc có thể như thế nào với nhưng luồng tư duy mang tính chất xây đựng, sáng tạo và cùng hướng về phía trước.
Sáu giai đoạn của tư duy phản biện
Giai đoạn một: Người suy nghĩ không tự nghiệm
Đây là những người không tự suy sét lại suy nghĩ của bản thân và ảnh hưởng của nó đối với cuộc sống của họ. Như vậy, họ hình thành ý kiến và đưa ra quyết định dựa trên những định kiến và quan niệm sai lầm trong khi tư duy của họ không được cải thiện.
Những nhà tư tưởng thiếu phản ứng thiếu các kỹ năng quan trọng cho phép họ phân tích quá trình suy nghĩ của mình. Họ cũng không áp dụng các tiêu chuẩn như độ chính xác, mức độ liên quan, độ chính xác và logic một cách nhất quán.
Có bao nhiêu người như vậy ở ngoài đó? Bạn có thể đoán dựa trên các bình luận trên mạng xã hội. Như Elder và Paul đã viết, “hoàn toàn có thể xảy ra trường hợp học sinh tốt nghiệp trung học, hoặc thậm chí đại học, mà phần lớn vẫn là những người suy nghĩ thiếu năng động.”
Giai đoạn hai: Người suy nghĩ đầy thách thức
Nhà tư tưởng ở cấp độ tiếp theo này có nhận thức về tầm quan trọng của suy nghĩ đối với sự tồn tại của họ và biết rằng những khiếm khuyết trong suy nghĩ có thể dẫn đến những vấn đề lớn. Như các nhà tâm lý học giải thích, để giải quyết một vấn đề, trước tiên bạn phải thừa nhận rằng bạn có một vấn đề.
Những người ở giai đoạn trí tuệ này bắt đầu hiểu rằng “tư duy chất lượng cao đòi hỏi tư duy phản chiếu có chủ ý về tư duy”, và có thể tự thừa nhận rằng quá trình tinh thần của chính họ có thể có nhiều sai sót. Tuy nhiên, họ có thể không xác định được tất cả các sai sót.
Một nhà tư tưởng được thử thách có thể có cảm giác rằng tư duy vững chắc bao gồm việc điều hướng các giả định, suy luận và quan điểm, nhưng chỉ ở mức độ ban đầu. Họ cũng có thể phát hiện ra một số trường hợp tự lừa dối bản thân. Các nhà nghiên cứu giải thích, khó khăn thực sự đối với những nhà tư tưởng thuộc thể loại này là không “tin rằng tư duy của họ tốt hơn thực tế, khiến cho việc nhận ra các vấn đề vốn có trong một tư duy kém càng khó khăn hơn ” nhà nghiên cứu giải thích.
Giai đoạn ba: Nhà tư duy mới bắt đầu
Những nhà tư tưởng ở cấp độ này có thể vượt ra khỏi sự khiêm tốn về trí tuệ non trẻ và tích cực tìm cách kiểm soát suy nghĩ của họ trong các lĩnh vực của cuộc sống. Họ biết rằng tư duy của họ có thể có những điểm mù và các vấn đề khác và thực hiện các bước để giải quyết những vấn đề đó, nhưng trong khả năng có hạn.
Những người mới bắt đầu suy nghĩ đặt giá trị nhiều hơn vào lý trí, trở nên tự ý thức trong suy nghĩ của họ. Họ cũng có thể bắt đầu xem xét các khái niệm và thành kiến nằm trong ý tưởng của họ. Ngoài ra, những nhà tư tưởng như vậy phát triển các tiêu chuẩn nội bộ cao hơn về sự rõ ràng, chính xác và logic, nhận ra rằng bản ngã của họ đóng vai trò quan trọng trong các quyết định của họ.
Một khía cạnh lớn khác tạo nên sự khác biệt cho người có tư duy mạnh mẽ hơn này – một số khả năng nhận những lời chỉ trích về cách tiếp cận tinh thần của họ, mặc dù họ vẫn còn việc phải làm và có thể thiếu các giải pháp đủ rõ ràng cho các vấn đề mà họ phát hiện.
Giai đoạn bốn: Nhà tư duy thực hành
Loại người suy nghĩ có kinh nghiệm hơn này không chỉ đánh giá cao những khiếm khuyết của bản thân mà còn có kỹ năng để đối phó với chúng. Một nhà tư tưởng ở cấp độ này sẽ rèn luyện thói quen suy nghĩ tốt hơn và sẽ phân tích các quá trình tinh thần của họ một cách đều đặn.
Mặc dù họ có thể thể hiện điểm mạnh và điểm yếu của tâm trí mình, nhưng với tư cách là một người tiêu cực, những nhà tư tưởng thực hành vẫn có thể không có một cách có hệ thống để hiểu rõ suy nghĩ của họ và có thể trở thành con mồi của những lý luận ích kỷ và tự lừa dối.
Làm thế nào để bạn đến được giai đoạn này? Theo các nhà tâm lý học, một đặc điểm quan trọng cần đạt được là “sự kiên trì về trí tuệ”. Phẩm chất này có thể cung cấp “động lực để phát triển một kế hoạch thực tế để thực hành có hệ thống (với mục đích nắm quyền chỉ huy nhiều hơn trong suy nghĩ của một người).”
Giai đoạn năm: Nhà tư duy tiên tiến
Theo ước tính của các nhà khoa học, một người thường không đến được giai đoạn này cho đến khi học đại học và sau đại học. Nhà tư tưởng ở cấp độ cao hơn này sẽ có những thói quen mạnh mẽ cho phép họ phân tích suy nghĩ của mình với cái nhìn sâu sắc về các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống. Họ sẽ có tư duy công bằng và có thể phát hiện ra các khía cạnh định kiến trong quan điểm của người khác và sự hiểu biết của chính họ.
Mặc dù họ có khả năng xử lý tốt vai trò của bản ngã trong luồng ý tưởng, nhưng những nhà tư tưởng như vậy có thể vẫn không thể nắm bắt được tất cả các tác động ảnh hưởng đến tâm lý của họ.
Nhà tư tưởng tiên tiến cảm thấy thoải mái với việc tự phê bình và làm như vậy một cách có hệ thống, tìm cách cải thiện. Trong số các đặc điểm chính cần có cho cấp độ này là “trí tuệ sáng suốt” để phát triển thói quen suy nghĩ mới, “trí tuệ liêm chính” để “nhận ra các lĩnh vực mâu thuẫn và mâu thuẫn trong cuộc sống của một người,” sự đồng cảm trí tuệ “để đặt mình vào vị trí của người khác để thực sự hiểu họ, và “dũng khí trí tuệ” để đối đầu với những ý tưởng và niềm tin mà họ không nhất thiết phải tin tưởng và có những cảm xúc tiêu cực với.
Giai đoạn thứ sáu: Nhà tư tưởng bậc thầy
Đây là nhà tư tưởng siêu việt, người hoàn toàn kiểm soát cách họ xử lý thông tin và đưa ra quyết định. Những người như vậy không ngừng tìm cách cải thiện kỹ năng suy nghĩ của họ, và thông qua kinh nghiệm “thường xuyên nâng cao tư duy của họ đến mức nhận thức có ý thức.”
Một nhà tư tưởng bậc thầy đạt được những hiểu biết sâu sắc về các cấp độ tinh thần sâu sắc, cam kết mạnh mẽ để trở nên công bằng và giành quyền kiểm soát chủ nghĩa tập trung của chính họ.
Một nhà tư tưởng cấp cao như vậy cũng thể hiện kiến thức thực tế và cái nhìn sâu sắc vượt trội, luôn kiểm tra lại các giả định của họ để tìm ra những điểm yếu, logic và thành kiến.
Và tất nhiên, một nhà tư tưởng bậc thầy sẽ không khó chịu khi phải đối mặt với trí tuệ và dành một lượng thời gian đáng kể để phân tích phản ứng của chính họ. (Say something)
Đọc sách giấy làm khả năng ghi nhớ và nắm bắt thông tin tốt hơn, tránh giảm thị lực mắt. Hãy mua cuốn sách Rèn Luyện Tư Duy Phản Biện với mức giá rẻ nhất theo link dưới đây.
