21 Bài Học Cho Thế Kỷ 21 là sự tiếp nối cho hai cuốn sách thuộc hàng kinh điển khác của chính Yuval Noah Harari.
Nếu như “Sapiens” là cuốn sách đề cập đến quá khứ và “Homo Deus” đề cập đến tương lai thì tác phẩm mới nhất này của ông lại bàn về thực tại. Bàn về những vấn đề mà con người đang phải đối mặt. Nó đề cập trực diện những vấn đề có tính toàn cầu nhưng rất sát sườn với số đông người đọc.
Nội dung cuốn sách
Con người chúng ta đang trải qua thời kỳ phát triển nhanh nhất trong lịch sử nhân loại. Chúng ta phải mất hàng triệu năm để các Homo Sapiens tiến hóa từ những cơ thể đơn bào, mất hàng ngàn năm tiếp theo để biết đến nông nghiệp, biết đến máy móc, nhưng chỉ mất vài chục năm để tạo ra những cỗ máy có khả năng chiến thắng cả trí tuệ của con người trong nhiều lĩnh vực.
Chính sự biến đổi nhanh chóng này đã làm cuộc sống hiện đại của chúng ta đảo lộn và ẩn chứa quá nhiều mối lo ngại khiến chúng ta không thể yên giấc. Các Homo Sapiens trước đây chỉ phải đối mặt với những vấn đề lũ lụt, thời tiết, cái ăn, cái mặc, những vấn đề mà thường chỉ ảnh hưởng đến vài người hoặc nhóm người thì giờ phải đối mặt với hàng loạt các nguy cơ hủy diệt mang tính toàn cầu.
Đó là chủ nghĩa khủng bố, là nguy cơ chiến tranh hạt nhân, biến đổi khí hậu và những đứt gãy của khoa học công nghệ. Vậy thì “Cho đến nay, đâu là những thách thức lớn nhất và những thay đổi quan trọng nhất? Chúng ta nên chú ý vào điều gì? Chúng ta nên dạy trẻ em điều gì?”. Đó là những câu hỏi được đặt ra và được tác giả Yuval Noah Harari trả lời trong cuốn sách 21 Bài Học Cho Thế Kỷ 21.
Cú đánh vào ảo tưởng hòa bình, thịnh vượng
Mở đầu đập ngay vào mắt độc giả đó là một cú “đánh” như tát nước vào mặt của Harari. Có lẽ mới đọc tựa đề cuốn sách có lẽ chúng ta ai cũng nghĩ rằng chắc hẳn tác giả muốn khuyên bảo, dạy dỗ một điều gì đó đây. Nhưng thực sự lại không phải vậy, Harari chỉ đưa ra một cú đánh đầu tiên vào tỉnh thức của chúng ta.
Cuộc sống êm ấm và sung túc của chúng ta ngày nay, cuộc sống có vẻ “an toàn, hòa bình, thịnh vượng” của chúng ta thực ra chỉ là một ảo giác và nó đang tràn đầy các nguy cơ. Sẽ ra sao nếu xảy ra chiến tranh hạt nhân, chiến tranh sinh học, một vị lãnh đạo quốc gia nào đó nổi khùng hoặc muốn phân chia lại trật tự thế giới?
Sẽ ra sao nếu khí hậu biến đổi đến mức con người bất khả lay chuyển, và càng ngày chúng ta càng không nhận thức rõ vấn đề. Và cuối cùng các đứt gãy (như dịch giả sử dụng) về công nghệ sẽ tác động như thế nào đến cuộc sống của từng cá thể, từng dân tộc trong thế kỷ này. Đó là 3 gáo nước lạnh buốt dội lên các tham vọng và ảo tưởng của con người.
Thế kỷ 21 nơi công nghệ thao túng con người
Vậy còn tự do thì sao? Liệu những loài Homo Sapiens thượng đẳng hơn có tự do hay không? Câu trả lời của Harari là không. Trong hàng ngàn năm nay con người luôn đi tìm ý nghĩa của sự sống, của cuộc đời, của ý chí tự do tuyệt đối. Nhưng những bằng chứng khoa học hiện nay chỉ ra rằng, con người không hề có ý chí tự do tuyệt đối.
Chúng ta là một thực thể sinh học chạy các thuật toán sinh hóa dưới tác động đầu vào của các yếu tố ngoại cảnh, các mẩu thông tin chúng ta thu thập được hàng ngày. Khi chúng ta đọc báo, lướt Facebook, chúng ta đang bị ảnh hưởng của chính những thông tin chúng ta thu được và do đó, chúng ta bị thao túng.
Với kỷ nguyên thông tin bùng nổ hiện nay, thậm chí sẽ chẳng có chút thời gian để xem liệu những thông tin chúng ta thu được ấy có đáng tin hay không, có phục vụ cho mục đích của ý chí tự do của chúng ta hay không. Về cơ bản chúng ta bị chính các thuật toán thao túng.
Chúng ta trao quyền cho nó để cuộc sống chúng ta tiện lợi hơn, tuy nhiên khi đã quá quen với nó, thậm chí chúng ta chẳng còn biết suy nghĩ. “Cái gì không biết ta tra Google”, câu nói này có quen thuộc không ạ? Chắc chắn rồi. Có lẽ hiện nay nếu hỏi chúng ta thủ đô của Ba Lan hay Italia là gì, chắc hẳn việc đầu tiên chúng ta làm là tra Google. Trước đây, hồi cấp 2, cấp 3 có lẽ chúng ta đều thuộc làu những cái này.
Nhưng khi đã quá quen với sự tiện dụng, chúng ta loại bỏ việc học nó. Có lẽ con người đang ngày càng ngu dốt nhưng lại thiếu khiêm nhường. Chúng ta đánh giá quá cao bản thân, có nhiều thứ chúng ta thực sự không biết nhưng lại mang máng là biết vì chúng ta từng thấy ở đâu đó rồi.
Nhưng hóa ra cuối cùng chúng ta không biết nhiều như chúng ta tưởng. Rồi đây chúng ta sẽ đối mặt với việc bị thao túng, bị theo dõi, bị giám sát bởi những nhà nước độc tài, bởi những tập đoàn siêu cường công nghệ,và một cách cực đoan hơn như bộ phim Ma trận, chúng ta sẽ bị thao túng tâm trí trong một cỗ máy mô phỏng mà không thể thoát ra được.
Con người cần làm gì?
Mặc dù tên của cuốn sách là 21 bài học tuy nhiên, thực chất nó đúng hơn là 19 lời cảnh tỉnh và 2 bài học mà thôi. Đó là những lời cảnh tỉnh về thế giới, về những mối nguy của nhân loại, những thứ xưa cũ chúng ta vẫn đang hiểu lầm hoặc cố tình lợi dụng. Và 2 bài học sâu sắc đó là cách thức giáo dục của chúng ta và ý nghĩa cuộc đời của chúng ta.
Thế kỷ mới đòi hỏi ở con người không chỉ là kiến thức mà là những kỹ năng mềm để nhanh chóng thích ứng với sự thay đổi bao gồm: Tư duy phản biện (critical thinking), Giao tiếp (communication), Hợp tác (collaboration) và sáng tạo (creative).
Việc giáo dục con người sẽ cần chuyển trọng tâm từ việc nhồi nhét kiến thức sang phát triển các kỹ năng thích nghi với sự học tập nhanh chóng của thời đại mới, kỹ năng chọn lọc những thông tin có ích mà chúng ta được tiếp cận. Đó là những gì con người cần để tìm được ý nghĩa cuộc sống của bản thân.
Review sách 21 Bài Học Cho Thế Kỷ 21
Cuốn sách tiếp theo của Yuval Harari, lần này sách nặng tính triết học cao hơn. Tác giả đưa ra những nhận định, dự báo, xu hướng 21 vấn đề mà loài người sẽ gặp phải trong tương lai.
Gần như là, tác giả đã tổng hợp những đề tài đã được đưa ra đâu đó ở các diễn đàn lớn trên thế giới, tóm gọn lại trong cuốn sách của mình để người đọc nắm bắt, quan trọng nhất tự mình đưa ra nhận định và có định hướng thay đổi để phù hợp với thế giới mới. Đây là gần như là một hướng dẫn thiết thực. Đặc biệt về phần việc làm, sự thay thế con người của robot, của AI… (Đức Thái)
